МЕНСК
гісторыя па фотаздымках

Гасьцям краіны і горада, каб добра арыентавацца ў незнаёмых гарадах і вуліцах, патрабуецца даведнік. У кнігарнях дзясяткі і сотні даведнікаў па блізкаму і далёкаму замежжу, як агульнага прызначэньня, так і спецыялізаваныя (накшталт "Даведнік па шопінгу ў Парыжы"). А вось што тычыцца нашай краіны і канкрэтна Менску - ці можна знайсці тлумачальны "кіроўнічак" і ці зручна ім карыстацца? TUT.BY вывучыў рынак даведнікаў па Менску і Беларусі і выпрабаваў іх у дзеяньні.

У красавіку гэтага года паведамлялася, што Менск атрымаў свой афіцыйны даведнік. Менск у даведніку прадстаўлены як сучасны эўрапейскі горад, у якім можна смачна паесьці, з камфортам адпачыць, танна атаварыцца, вывучыць гісторыка-культурную спадчыну. Складальнікі выданьня прапануюць турыстам прагуляцца па Траецкаму перадмесьцю і плошчы Свабоды, наведаць кафедральны сабор у гонар Святога Духа, касьцёл сьвятых Сымона і Алены, спартыўны комплекс "Мінск-Арэна" і Нацыянальную бібліятэку. Аматарам пешаходных шпацыраў можна адужаць маршрут "Мінск цудоўны", які вядзе ад Прывакзальнай плошчы да "Ніжняга горада". Няўжо да гэтага моманту даведнікаў па Менску не было? Мы абышлі некалькі кніжных крамаў, парыліся ва ўласнай бібліятэцы і зразумелі: даведнікаў па беларускай сталіцы сапраўды мала. Тады мы вырашылі пашырыць агляд і ўзялі некалькі даведнікаў па Беларусі, у якіх значнае месца надаецца Менску.

Такім чынам, вось якія рускамоўныя даведнікі нам удалося знайсьці (зусім ужо старыя савецкія кнігі даставаць з паліц ня сталі):

 1) "Минск. Туристический путеводитель по городу" (Мінск, інфармацыйна-турысцкі цэнтр "Мінск", 2012, тыраж 2.000 экз.);

 2) "Минск. Путеводитель." (Н.А.Чырскі, Е.Н.Чырскі, Мінск, "Універсітэцкае", 2002, тыраж 6.000 экз.);

 3) "Минск за один день" (Хрыстафор Хількевіч, "Рыфтур", 2010, тыраж 10.000 экз.);

 4) "Минск в твоем кармане", серыя "In your pocket", выпуск № 1'2012 (Мінск, "ТопПРЫНТ", 2012, тыраж 20.000 экз.);

 5) "Беларусь", серыя "Путеводители Bradt" (Найджэл Робертс, Масква, "АСТ", 2011, тыраж 3.000 экз.);

 6) "Беларусь", серыя "По городам и весям" (Андрэй Сапуноў, Масква, "Гео-МТ", 2009, тыраж 500 экз.).

 У продажы можна знайсці даведнік "Беларусь" серыі "Шаг за шагом" (Масква, "Джем", 2011) - ён уяўляе сабой кнігу А.Сапунова з даданьнем гістарычных апісаньняў, фатаграфій і мапаў.

Акрамя таго, ёсьць даведнік па Беларусі серыі "Полиглот" і некалькі іншамоўных даведнікаў па Расеі і Ўкраіне, у якіх дзясятак старонак прысьвечаны Беларусі. Нарэшце, ёсць яшчэ фотадаведнік па Менску (выдавецтва "Артия", Мінск, 2011, тыраж 2.000, кошт 45.000 рублёў). Але з прычыны беднасьці напаўненьня іх тэкстам (а тым больш за тое, што тычыцца сталіцы) мы гэтыя выданьні разглядаць ня будзем.

1) "Минск. Туристический путеводитель по городу" (той самы "афіцыйны даведнік". Мінск, інфармацыйна-турысцкі цэнтр "Мінск", 2012, тыраж 2.000 экз.).

Нягледзячы на тое, што даведнік быў выпушчаны паўгода таму, да гэтага часу яго можна знайсьці толькі ў двух месцах: у самім інфармацыйна-турысцкім цэнтры "Мінск", дзе, як распавяла дырэктар Алена Пліс, яго "ўручаюць некаторым турыстам", і ў краме "Акадэмкніга", дзе на паліцы ляжыць каля дзясятка гэтых кніжачак па кошце ў 30 тысяч рублёў. Глянцавая кніжачка кішэннага фармату таўшчынёй 140 старонак. Трошкі гістарычнай інфармацыі пра Менск, трохі фактычнай (візы, грошы, мовы). Далей ледзь больш увагі надаецца транспартнай сістэме горада, вакзалам-аэрапортам. Не абышлося без памылак: у схеме метро (дарэчы, зусім дробнай) перасадкавая станцыя падпісана як Купавловская/Купаўлаўская. Яшчэ адзін прыклад дзеля ўшанаваньня памяці аднаго з мінскіх мэраў?

Увогуле, што тычыцца мап, то ў тлумачальным даведніку павінна быць хаця б агульная мапа горада або яго цэнтра, а яшчэ лепш - і парады, якую менавіта мапу набыць. У гэтым даведніку з мапаграфічным складнікам мы бачым схему метро, адну мапу на развароце, якая прапануе пешаходныя маршруты (на ёй змясьціўся кавалак праспэкту Незалежнасьці ад яго пачатку да плошчы Перамогі і прылеглыя вуліцы) і два маленечкая кавалачкі мапы (літаральна на адно скрыжаваньне) каля апісаньня некаторых аб'ектаў, якія не патрапілі на мапу на развароце. Ўстановы грамадскага харчаваньня, кінатэатры, клубы, буцікі і некаторыя іншыя ўстановы сферы паслуг прадстаўлены толькі спісам з рэжымам працы; у раздзелах аб музэях і гасьцініцах ў дадатак сказана па пары радкоў пра сутнасьць установы. Істотныя мінусы: па гатэлям ня толькі не пазначаны прыкладныя кошты, але нават не сказана, да якой цэнавай катэгорыі ставіцца тая ці іншая гасьцініца (гэта ж тычыцца і кавярань/рэстарацый).

 Другі вялікі недагляд: не сказана, побач з якой станцыяй метро знаходзіцца той ці іншы аб'ект і як да яго праехаць, калі ён далёка ад цэнтра; ёсць толькі размытыя фармулёўкі ("у самым цэнтры", "у прэстыжным раёне", "недалёка ад асноўных транспартных цэнтраў"). Падобна на тое, мяркуецца, што госьці горада будуць перасоўвацца выключна на таксі. Пра таксі, дарэчы, таксама не сказана, колькі прыкладна каштуе і як далёка можна з'ехаць, напрыклад, на 5 даляраў. Трэцяя сур'ёзная заўвага: амаль нідзе не сустракаюцца адрасы інтэрнэт-сайтаў, - у адносінах да гасьцініц гэта проста нядбала. Інтэрнэт-адрасы сустракаюцца ў раздзеле дастаўкі ежы на дом, у раздзеле пасольстваў, у раздзеле банкаў і ў раздзеле аператараў сотавай сувязі. У гэтым апошнім раздзеле - яшчэ адна значная памылка: сказана, што аператар "Белсел" працуе ў стандарце NMT, хоць гэтая сетка была зачыненая яшчэ ў сакавіку 2006-га.

Цяпер што тычыцца ўласна "даведкавай" інфармацыі. У сярэдзіне кніжачкі, пасьля гасьцініц і рэстарацый, але да музэяў і тэатраў, ёсць тузін старонак з апісаньнем славутасьцяў: Траецкае, плошча Свабоды, ратуша, Чырвоны касьцёл, "жоўтая" царква, касьцёл Панны Марыі, плошчы Перамогі, Прывакзальная і Незалежнасьці, цырк, Мінск-Арэна і Нацыянальная бібліятэка. Усё гэта завяршаецца згаданай вышэй мапай, на якой адзначаны славутасьці і музэі, якія апісаны ў даведніку адразу пасля мапы. На гэтым уласна даведнік сканчаецца і зноў пачынаецца складанка, тыя ці іншыя месцы ў якой нас здзіўляюць. Так, у пераліку паштовых аддзяленьняў Менску бачым трыццаць з больш чым ста сталічных устаноў "Белпошта", прычым без указаньня іх нумароў. Па якім прыкмеце яны адабраныя? Тыя, якія бліжэй да цэнтра? А што тады ў спісе робіць пошта на вуліцы Кунцаўшчына? Такім чынам, варта прызнаць: гэта ня столькі турыстычны даведнік, колькі проста нейкі даведнік, прытым добра ілюстраваны. На даведнік ён не моцна цягне (хоць у канцы кніжкі і прапануецца здзейсніць вылазкі ў Хатынь, Ракаў, Строчыцы, Дудуткі, Заслаўе, Ратамку, Раўбічы, Сілічы), але пачын добры. Ёсць над чым працаваць. Улетку паведамлялася, што цяпер распрацоўваецца электронны даведнік па Менску і што гэты электронны даведнік на рускай і англійскай мовах нават патрапіць у байнэт.

2) "Минск. Путеводитель" (Н.А.Чырскі, Е.Н.Чырскі, Мінск, "Універсітэцкае", 2002, тыраж 6.000).

У адрозненьні ад папярэдняй кніжкі гэта выданьне, наадварот, у чыстым выглядзе маршрутны даведнік. Памерам крыху пабольш, 94 старонкі, папера мелаваная. Адчыняем змест - і бачым 10 маршрутаў, якімі аўтары прапануюць прайсці турысту. Маршруты ўключаюць у сябе цэнтр горада і праспект Незалежнасці (на момант выданьня кнігі яшчэ праспект Скарыны). Маецца панарамная мапа цэнтра горада аўтарства Рубэна Атаяна і схема метро. Маршруты ў даведніку сапраўды выглядаюць маршрутамі: распавядаецца трохі аб той ці іншай славутасьці і гаворыцца, куды трэба прайсьці або згарнуць далей. Атрымліваецца складны і тлумачальны аповяд-даведнік. Ёсьць маршруты як зусім кароткія - ім прысьвечаны літаральна тры старонкі, - так і доўгія, на паўтары дзясяткі старонак. Выданьне багата ілюстравана сучаснымі фотаздымкамі і копіямі старых гравюр. У канцы кніжачкі - некалькі старонак фактычнай інфармацыі: паўтузіна гасьцініц, дзесятак тэатраў, дзясятак музэяў, даведачныя тэлефоны. Мы ня можам назваць гэтую кнігу паўнавартасным турыстычным даведнікам. Але калі раптам у вас на пару дзён спыніліся сябры ці сваякі (і, адпаведна, у іх няма неабходнасьці выбіраць гатэлі і рэстарацыі), а вы ня можаце павадзіць іх па горадзе самі, то такога роду даведнік будзе ў самы раз. Гэтая кніга больш не перавыдавалася, а з сучасных аналагаў можна назваць ужо згаданы вышэй квадратны фотадаведнік выдавецтва "Артия" (у якім, зрэшты, інфармацыі нашмат менш) і даведнік, які ў нашым сьпісе ідзе наступным.

3) "Минск за один день" (Хрыстафор Хількевіч, "Рыфтур", 2010, тыраж 10.000 экз.).

Кніжка з'явілася ў продажы ў канцы 2010 года (ужо трэцяе перавыданьне, пашыранае, дапоўненае і "сьціснутае" да фармату брашуры) і каштавала тады больш за 8 даляраў, - ня кожны мог сабе дазволіць. Аднак за два гады яе раскупілі, і рэдка дзе цяпер ўбачыш кнігу ў продажы. Нам пашчасьціла яе купіць у VIP-залі чаканьня нацыянальнага аэрапорта Мінск, дзе ўсе два гады яна прастаяла з нязменным цэннікам: 25.200 рублёў. Як і ўсе нармальныя даведнікі, гэта кніжка ў мяккай вокладцы; 144 глянцавых старонкі. Выдавецтва "Рыфтур" славіцца сваімі даведнікамі і кнігамі аб прыродзе, а Сяргей Плыткевіч - сваімі фотаздымкамі, якіх у гэтым даведніку вельмі, вельмі шмат, у тым ліку зробленых з шрупалёта. Як і павінна быць у добрым даведніку, на развароце ёсць мапа-панарама цэнтра Менска (усё той жа Р.Атаян), а таксама схема метро. А што тычыцца пуцяводных маршрутаў, то ... ён тут усяго адзін. Адзін вялікі маршрут па цэнтральнай частцы Менску. Але затое ў зьмесьце маецца 57 розных яго этапаў і, такім чынам, можна пачаць агляд горада па выбары з любой з гэтых кропак і йсці паслядоўна ці прапускаць некаторыя этапы і славутасьці, балазе што яны пазначаныя на мапе. Цікава, што некаторых з распісаных у кнізе куткоў горада няма ў зьмесьце, - гэта тычыцца пунктаў удалечыні ад прапанаванага маршруту - Акадэмія навук, Батанічны сад, Лошыца, плошча Якуба Коласа, Мінск-Арэна. А вось Нацыянальная бібліятэка ў зьмесьце неяк апынулася. У канцы кнігі - апісаньне дзесяці музэяў (адрасоў сайтаў няма), спісу гасьцініц і іншых карысных турысту рэчаў таксама не шукайце. Дзясятак радкоў даведачных тэлефонаў і некалькі фактаў аб Менску - вось і ўсё, на што можна звярнуць увагу крыху збочыўшы ад прапанаванага маршруту. Атрымліваецца, што гэта вельмі добры даведнік для тых, каму ня трэба клапаціцца пошукам начлегу і стала і хто збіраецца перасоўвацца па горадзе выключна пешшу. Выдатная кніга для класнага кіраўніка, які павядзе свой клас у горад. І, вядома, для саміх менчукоў, якія хацелі б спазнаць Менск, але ня ведалі, з чаго пачаць.

4) "Минск в твоем кармане", серыя "In your pocket", выпуск № 1'2012 (Мінск, "ТопПРЫНТ", 2012, тыраж 20.000 экз.).

Даведнік па Менску гэтай серыі, якая аб'ядноўвае шмат гарадоў Эўропы, упершыню з'явіўся ў 2011 годзе. І адметны ён тым, што гэта ня проста даведнік (прытым напісаны менчукамі), а даведнік-часопіс, таму што выдаецца некалькі раз у год, ды яшчэ на двух мовах: рускай і англійскай. Між іншым, з васьмі дзясяткаў даведнікаў гэтай серыі толькі наш Менск прадстаўлены двума варыянтамі на розных мовах. Іншамоўную вэрсію можна бясплатна атрымаць ва ўсё тым жа інфармацыйна-турысцкім цэнтры "Мінск", а рускую - купіць у некаторых кнігарнях ўсяго за 15.600 рублёў. Першы выпуск за гэты год на рускай мове змясьціўся на 78 старонках, а на ангельскай - толькі на 62-х. Уся інфармацыя, за выключэньнем назоваў, адрасоў і тэлефонаў, набрана дробным шрыфтам, так што звестак у даведніку змешчана значна больш, чым можна падумаць, проста узяўшы кніжыцу ў рукі. Мап, на радасьць турысту, у гэтым даведніку адразу тры: мапа-схема Беларусі з адлегласьцямі паміж гарадамі, мапа усяго Менску з нанесенай схемай метро і даволі падрабязная мапа цэнтральнай частцы сталіцы з нумарамі будынкаў. Мапа актуальная, але ня самай апошняй свежасьці: на момант выхаду кнігі ў друк (красавік 2012) ўжо пяць месяцаў як быў зачынены прыпыначны пункт прыгарадных цягнікоў "Радыятарны" і запушчана ў пасажырскую эксплуатацыю станцыя Мінск-Паўночны.

Даведачная інфармацыя першай важнасьці для госьця горада апісана так, як калі б ён патрапіў упершыню ў Беларусь, - даволі падрабязна і бяз лішніх "страшылак". Гасьцініцы, рэстарацыі, кавярні, клубы, музэі, паркі і скверы, - усё гэта прадстаўлена ня толькі пералікам з рэжымам працы, але яшчэ і пра кожную ўстанову сказана 50-70 слоў. Што тычыцца гатэляў, гэта значыць ня толькі разбіўка па "зорным" катэгорыям, але ў тэксце яшчэ і паказаныя кошты за аднамесны нумар. Ні аднаго хостела ў спісе няма, хоць разгледжаны вышэй "афіцыйны" даведнік, які выйшаў у гэты ж час, паказаў две такія ўстановы. Цікавая асаблівасьць - пералік з апісаньнем дзясятка менскіх цэркваў і касьцёлаў. Яшчэ адна асаблівасьць звязаная з перыядычнасьцю выпуску даведніка ў сьвет. Паколькі мяркуецца, што выданьне будзе выходзіць некалькі раз у год, то чытачам прапануюць рэпертуар тэатра Оперы і балета і расклад канцэртаў на бліжэйшыя пасьля выхаду даведніка некалькі месяцаў. А вось акрамя дакладных адрасоў не перашкаджала б яшчэ часцей ўказваць, у якім раёне горада і/або побач з якой станцыяй метро знаходзіцца ўстановы: "Нашы людзі ў булачную на таксі ня ездзяць".

Уласна пуцяводная частка прадстаўлена двума кавалкамі. У пачатку кніжкі ёсьць некалькі старонак, пад назвай "Мінск: ад вакзала да аэрапорта": аўтары праводзяць нас па праспекце Незалежнасьці і распавядаюць, што мы можам убачыць ўздоўж яго. Прычым то тут, то там, у аповядзе сустракаюцца розныя пацешныя гісторыі, звязаныя з будынкамі, скульптурамі і да т.п. Трэба адзначыць, што гэта другая частка артыкула-даведніка, а першая была ў папярэднім нумары. Такім чынам, за некалькі выпускаў аўтары правядуць нас наскрозь праз увесь Менск. Другі кавалак, прысвечаны выдатным мясьцінам, так і называецца - "славутасьці", тут сабраны звесткі аб музэях, парках, храмах, помніках, выбітных будынках, - пра кожны аб'ект сказана па некалькі дзясяткаў слоў. Плюс яшчэ сцісла "агледжаны" Курган Славы, Хатынь і Лінія Сталіна.

Моцным бокам серыі In your pocket з'яўляецца інтэграцыя ў электронныя паслугі і сэрвісы. Па-першае, на сайце даведніка можна бясплатна спампаваць электронную PDF-вэрсію або пагартаць выданьне прама ў браўзэры. Па-другое, можна запампаваць праграму на смартфон. Па-трэцяе, з сайта можна заказваць нумары ў гатэлях. Яшчэ тут жа можна паглядзець дэталёвую мапу горада. І, вядома ж, пералік устаноў горада пастаянна папаўняецца чытацкімі водгукамі. Наогул гэта звыклая практыка развіцьця даведнікаў ва ўсім сьвеце, але ў дачыненьні да Менску і Беларусі сустракаецца ўпершыню. Нягледзячы на тое, што менавіта пуцяводная частка выданьня даволі сьціплая (па сутнасьці, пакуль прапанаваны ўсяго адзін маршрут, ды і той "расьцягнулі" на некалькі выпускаў), гэты даведнік можна назваць лепшым даведнікам. Ён дае максімум карыснай інфармацыі для тых, хто ўпершыню прыбывае ў Менск. Турыст, вывучыўшы кніжку, зможа вызначыцца, куды яму засяліцца, дзе харчавацца, куды схадзіць за пакупкамі або за забаўкамі, прычым чытачу будзе ясна, які ўзровень паслуг яму прапануюць у тым ці іншым месцы і за якія грошы. Калі даведнік ад інфармацыйна-турысцкага цэнтра "Мінск" дарасце да такога ўзроўню, то можна будзе казаць, што ў Беларусі навучыліся сваімі сіламі рабіць сапраўды якасны прадукт для турыстаў.

5) "Беларусь", серыя "Путеводители Bradt" (Найджэл Робертс, Масква, "АСТ", 2011, тыраж 3.000 экз.).

Bradt - вядомая марка ў сьвеце даведнікаў, але не такая папулярная ў нашых краях, як, скажам, Lonely Planet, Le Petit Futé або Rough Guides. Тым дзіўней выглядае тое, што менавіта яе аўтар першым ўзяўся за напісаньне даведніка па Беларусі. Такім чынам, гэта "кіройнічак" не па Менску, а па ўсёй краіне, але нямала ўвагі ў ім нададзена сталіцы, што і дазволіла нам ўключыць кнігу (якая каштуе ня мала: 96.350 рублёў за 270 чорна-белых старонак) у наш агляд. Bradt - ангельская марка, але аўтар дадзенага даведніка Найджэл Робертс неаднаразова наведваў Беларусь і, як бачым, пагрузіўся ў яе дастаткова, каб напісаць тоўсты фаліянт (арыгінальная вэрсія на англійскай мове выйшла ў 2008 годзе). На здзіўленьне, кніга атрымалася стрыманай. У адрозненьне ад той жа " Lonely Planet", якая ледзь не ў істэрыку ўпадае пры апісаньні Беларусі (накшталт таго, што карэспандэнцыю варта адпраўляць толькі праз пасольства або Чырвоны Крыж, таму што на "Белпошце" усё роўна выкрадуць альбо страцяць), тут аўтар не дазваляе сабе гэтак грубых пасажаў. Аднак намёкамі і паўнамёку ён дае зразумець, што Беларусь - гэта краіна паміж трэцім і чацвёртым сьветам, але з вельмі добрымі і спагаднымі людзьмі. Гэта падкрэсліваецца ня толькі асобнымі заўвагамі, але і даволі вялікімі гісторыямі, у якіх аўтару і яго сябрам давялося сутыкнуцца з бюракратыяй і цяганінай і падкупіць таго ці іншага чыноўніка. Часам ўражаньне аб мясцовых жыхарах далёкае ад прыемнага: "У вялікіх гарадах шмат кавярняў, у якіх моладзь і студэнты сустракаюцца, маюць зносіны і выпраменьваюць пагардлівую перавагу". Кніга напісана дэталёва - настолькі, што аўтар нават раіць, якую "люстарку" і аб'ектывы выбраць пры паездцы ў Беларусь (канешне, гэта залежыць ад краіны прызначэння). Нямала месца прысвечана агульнай інфармацыі - гісторыі, цяперашняму становішчу, усякім другарадным фактам.

Менску ў выданьні выдзелена 50 старонак - цалкам можна паспрабаваць выкарыстаць як самастойны даведнік. Маюцца тры мапы: кавалак Менску прыкладна ў межах Другога кальца, павялічаная частка цэнтра (грунтоўна перагружаная подпісамі) і схема метро без якой-небудзь прывязкі да мясцовасьці. Пры гэтым аўтар раіць, якія мапы можна пабыць у Лёндане - інфармацыя карысная для ангельцаў, але цалкам бескарысна для расейца. Зрэшты, у тых рэдкіх менскіх крамах, дзе можна набыць даведнік Bradt на рускай мове, вельмі шырокі выбар мап, - праблем паўстаць не павінна. Гатэлі аб'яднаны па катэгорыях (клас люкс, сярэдні клас, малабюджэтныя, вельмі танныя), паказана колькасьць нумароў і іх кошты; ёсьць кароткае апісаньне на падставе асабістага наведваньня і, вядома, інтэрнэт-адрасы. А вось рэстарацыі згрупаваныя не па цэнавай катэгорыі (хоць кошт сярэдняга абеду з трох страў ідзе пасьля "жывога" апісаньня ўстановы), а па "паходжаньні" прапанаванай кухні: традыцыйная беларуская, італьянская, усходняя і г.д. Апісаньне тэатраў і музэяў дапоўнена ня толькі коштамі на квіткі, але яшчэ і ўказаньнем, побач з якой станцыяй метро знаходзіцца ўстанова, - карысная і нячаста сустракаецца ў даведніках дэталь. Пуцяводная частка кнігі прадстаўлена адным пешым маршрутам ад чыгуначнага вакзала да плошчы Перамогі з добрым апісаньнем таго, што можна сустрэць на шляху; таксама аўтар "згортвае" у Траецкае і Ракаўскае перадмесьці і "пераскоквае" да Нацыянальнай бібліятэкі. Значна больш падрабязна апісана, куды з'ездзіць за горад - у Мір і Нясвіж, Заслаўе і на Лінію Сталіна, у Хатынь і на Курган Славы.

На жаль, рускамоўны чытач і ў асаблівасьці мянчук заўважыць нямала агрэхаў, памылак друку і фактычных памылак. Частка з іх - недахопы перакладу. Чаго толькі варта заява накшталт "ў беларускай культуры універсальна прынятая гомасэксуальнасць". Куды гэта варта: "Прыгарад Ракаўскае", "Прыгарад Траццякоўскае" (гэта Траецкае перадмесьце, калі вы не зразумелі), "гіды, апранутыя ў форму дня"; спальныя мікрараёны называюцца прыгарадамі або "сайтамі". Частка недахопаў - па-сапраўднаму фактычныя памылкі. Адкрыўшы наўздагад даведнік, можна натрапіць на мапу, азагалоўленую "Беларуская і іншыя ССР", пры гэтым мы бачым, што БССР на гэтай мапе займае толькі палову сёньняшняй тэрыторыі. Параўнаўшы яе з гістарычнымі мапамі, разумееш, што стан мясцовасьці прыведзена на 1935-1939 гады, але пра гэта нідзе не гаворыцца. На другой мапе бачым назву горада: Береста. Так-так, гэта Брэст. Транспарт і некаторыя кошты апісаны на падставе візітаў аўтара ў краіну зусім ужо ў розныя гады, інакш чым можна растлумачыць тое, што кошт таленчыка ў гарадскім аўтобусе указаны роўнай 600 рублёў, а вось у Нацыянальны аэрапорт Мінск "паездка ў адзін канец каштуе 578 беларускіх рублёў". Аўтар раіць ездзіць па праспекце Незалежнасьці на тралейбусах №2 і №18, хоць тралейбусныя правады з праспекта знялі за два гады да выхаду кнігі, у 2006-м. А яшчэ аўтар блытае Другую сусветную і Вялікую Айчынную войны. Наваградак чамусьці прыпісаны да Менскай вобласці. Ці вось фраза: "У гэтым парку знаходзіцца самы стары публічны фантан у горадзе, "Хлопчык з лебедзем", а таксама шэраг вядомых скульптур, класічных і сучасных". Зможаце назваць хоць адно з гэтых "класічных і сучасных" выяваў на "Панікоўцы"? І, нарэшце, такое апісаньне: "Размешчанае на праспекце Незалежнасьці адразу за межамі горада, на галоўным шляху ад горада да Міжнароднага аэрапорта Мінск-2, яно пераважае над працягнуўшэйся на шмат міляў лініяй гарызонту, асабліва ўначы, калі яно заліта шматколерным святлом". Сказаць, пра што гэта ён? Аб Нацыянальнай бібліятэцы. Выснову: раскошны даведнік для замежнага турыста, упершыню прыязджаючага ў Беларусь. Але для шпацыраў толькі па Менску мы б усё ж такі парэкамендавалі адно з разгледжаных вышэй выданьняў. Тым часам Bradt выпусціў ўжо другое выданьне кнігі, з каляровымі фатаграфіямі (люты 2011, кошт на сайце 16 фунтаў стэрлінгаў), але рускага перакладу яго пакуль няма.

6) "Беларусь", серыя "По городам и весям" (Андрэй Сапуноў, Масква, "Гео-МТ", 2009, тыраж 500 экз.).

Кнігу напісаў вядомы ўкраінскі падарожнік Антон Сапуноў, аўтар даведнікаў па Ўкраіне і Польшчы, суаўтар даведнікаў па Егіпце і Сярэдняй Азіі. Ён некалькі разоў наведваўся ў нашу краіну і дэталёва яе аб'ехаў, а дапамагалі ў складаньні "кіроўнічкі" беларускія падарожнікі. Кніга была выдадзена ў Маскве і таму афіцыйна ў Беларусі не распаўсюджваецца, а вось у кіеўскіх і маскоўскіх крамах прадавалася свабодна прыкладна па 3 даляры ЗША. Паколькі даведнік ахоплівае ня толькі сталіцу, але ўсю краіну, то нямала інфармацыі прысьвечана агульным пытанням прыезду і знаходжаньня ў рэспубліцы. Датычна Менску гэта адлюстравана, напрыклад, трыма дзесяткамі спосабаў прыезду ў Менск з Масквы і Кіева - па кожным прыкладу прыведзены дэталёвыя расклады. Ня лічачы вельмі вялікага кавалка аб транспарце ў агульным раздзеле, Менску адведзена 40 старонак. Мапы горада няма - ёсьць толькі схема шляхоў чыгуначнага вакзала, але ў адпаведнай частцы кнігі рэкамендуецца, якія атласы і карты ад пяці менскіх выдавецтваў варта прыкупіць. "Прагулачная" частка даведніка невялікая: аўтар на некалькіх старонках "праводзіць" нас ад вакзала да плошчы Перамогі, зазіраючы на плошчу Свабоды, Нямігу, Траецкае перадмесьце, набярэжную Сьвіслачы і Дзіцячую чыгунку. Нямала месца прысвечана Нацыянальнай бібліятэцы: ўказаныя некалькі спосабаў траплення ўнутр, распісаны ўнутраныя "славутасьці" і залы. Гасьцініцы згуртаваныя па катэгорыях (таксама паказаныя кошты і адрасы сайтаў), а ў апісаньні ўсіх аб'ектаў (гатэляў, музэяў - таксама з цэнамі, тэатраў, рэстарацыяў, гіпермаркетаў, рынкаў, кругласутачных крам, кніжных, музычных і турыстычных крамаў) паказана, на якім транспарце і як доўга дабірацца, - неацэнная інфармацыя для тых, хто не гатовы значную частку бюджэту паездкі выдаткаваць на таксі. Маюцца такія рэдкія для даведнікаў раздзелы, як "менскі слэнг", "дзе ў горадзе паставіць намёт" (на момант выхаду кнігі хостэлаў яшчэ не было), "выезды на трасу" (для аўтастопшчыкі). Ёсьць расклад міжгародніх аўтобусаў, названы ўсе гарадскія чыгуначныя прыпыначныя пункты і станцыі і лік праходзячых праз іх электрычак. З блізкага "Падменскоўя" падрабязна разгледжаны Курган Славы, Заслаўе, Лінія Сталіна, Строчыцы, Раўбічы, Сілічы, Хатынь. Прыемны бонус - беларуска-рускі слоўнік і карысныя звесткі аб беларускай мове.

Кніга ўяўляе сабой папулярны ў Расеі тып практычнага даведніка: распавядаецца ня толькі, што і дзе можна знайсьці, але і як туды дабрацца на грамадскім транспарце без неабходнасьці наймаць рамізніка. Слабым бокам менскай часцы даведніка з'яўляецца ня вельмі падрабязнае напаўненьне пешых маршрутаў па горадзе (але, напрыклад, ёсьць буйныя маршруты па Гарадзеншчыне і Віцебшчыне). У якасьці даведніка па ўсёй краіне - гэта лепшы варыянт, а вось для прагулак па сталіцы нядрэнна назапасіцца і лякальным "кіроўнічкам" па Менску.

Разгледзеўшы рускамоўныя даведнікі па Менску і Беларусі, можна ўмоўна іх падзяліць на тры групы:

А) пуцяводныя даведнікі: дакладна і максімальна падрабязна расказана, што і дзе знаходзіцца. Лепшы ў гэтай клясе - даведнік "Минск в твоем кармане" (серыя "In your pocket");

Б) даведнікі-гіды: яны менавіта вядуць чытача па Менску і распавядаюць, чым багатыя гарадскія вуліцы і паркі. Тут фаварыт - даведнік "Минск за один день" (выдавецтва "Рыфтур");

У) даведнікі па ўсёй Беларусі: калі вы збіраецеся спыняцца ня толькі ў сталіцы, але таксама хочаце наведаць і некаторыя абласныя і раённыя гарады, то без такой кнігі не абысьціся.

Адназначны лідар - даведнік Андрэя Сапунова "Беларусь. По городам и весям" ці яго сучаснае перавыданьне пад маркай "Шаг за шагом".

З гэтым пытаньнем разбіраўся Аляксандар Лычаўко (TUT.BY)